مروری بر رابرت آلتمن و جنبش Dogme 95 در سینما

نگاهی نو به آثار رابرت آلتمن و تأثیر جنبش سینمایی Dogme 95

در دنیای پرفراز و نشیب سینما، نام‌هایی همچون رابرت آلتمن و جریان انقلابی Dogme 95 همواره در ذهن سینماگران و منتقدان برجسته بوده‌اند. این دو به‌گونه‌ای متفاوت اما مکمل، نقش مهمی در تحول زبان سینمایی ایفا کرده‌اند. آلتمن با سبک منحصربه‌فرد خود و Dogme 95 با قوانین سخت‌گیرانه‌اش، مسیر تازه‌ای را برای روایت در فیلم باز کردند که همچنان الهام‌بخش فیلم‌سازان معاصر است.

رابرت آلتمن؛ صدای مستقل در هالیوود

رابرت آلتمن از جمله کارگردانانی بود که لفظ کارگردان مؤلف به خوبی برازنده اوست. با فیلم‌هایی همچون Mash، Nashville و Gosford Park، آلتمن توانست ساختارهای سنتی روایت را شکسته و نگاهی متفاوت به شخصیت‌پردازی و صدا در سینما ارائه دهد. استفاده از گفت‌وگوهای همزمان و تمرکز بر فضاسازی اجتماعی، وی را از سایر هالیوودی‌های زمان خود متمایز کرد. بزرگ‌ترین دستاوردهای آلتمن، چگونگی تعامل مخاطب با داستان و ساخت فرمی رئالیستی بود که در لحظه زندگی می‌کرد. او به دنبال هیجان بیرونی نبود، بلکه درام زندگی روزمره را تبدیل به صحنه اصلی داستان‌هایش می‌کرد. این ویژگی‌ها باعث شد آثار او در بسیاری از جشنواره‌های جهانی مورد تحسین قرار گیرد و حتی امروز نیز در کلاس‌های فیلم‌سازی تدریس شود.

Dogme 95؛ مینیمالیسمی رادیکال با رنگ بوی حقیقت

جنبش Dogme 95 که توسط فیلم‌سازان دانمارکی لارس فون تریه و توماس وینتربرگ راه‌اندازی شد، پاسخی صریح به سینمای پرزرق و برق هالیوود بود. قواعد ده‌گانه‌ی این مانیفست، مانند استفاده از دوربین روی دست، نور طبیعی، حذف موسیقی افزودنی و فیلم‌برداری در لوکیشن‌های واقعی، هدفی واضح داشت: بازگشت به اصالت هنر سینما و ناب‌گرایی در روایت تصویر. جنبش Dogme 95 با فیلم‌هایی چون Festen (جشن) و The Idiots (ابله‌ها) تأثیر قابل‌توجهی بر موج نو سینما گذاشت و راه را برای فیلم‌سازانی باز کرد که می‌خواستند بر اساس واقعیت و عملکرد بازیگران، فیلم خلق کنند. Dogme 95 در واقع تلاشی بود برای کنار زدن تکنولوژی و بازگرداندن مخاطب به جوهر اصلی فیلم: داستان و بازی.

تقاطعی الهام‌بخش: آلتمن و Dogme در کنار هم؟

اما چه اشتراکی میان دو رویکرد به‌ظاهر متفاوت وجود دارد؟ آلتمن شاید هیچ‌گاه پیرو مستقیم جنبش Dogme 95 نبود، اما در بسیاری از آثارش رویکردی نزدیک به آن اتخاذ می‌کرد. فیلم‌برداریِ غیرمتمرکز، صدابرداری زنده، حذف ساختار کلاسیک سه‌پرده‌ای و تأکید بر تعامل آزاد شخصیت‌ها، از وجوهی هستند که آلتمن را به سینمای Dogme نزدیک می‌سازند، بی‌آنکه تحت قواعد سخت‌گیرانه قرار گیرد. در واقع می‌توان گفت که رویکرد آلتمن نسبت به روایت، آزادانه‌تر از Dogme بود، با این حال هر دو سبک در مخالفت با سینمای مصنوعی بازاری اشتراک دارند. در حالی که Dogme 95 به‌دنبال سلب ابزارهای سینمایی برای دستیابی به واقع‌گرایی بود، آلتمن از ابزارهای موجود برای رسیدن به هدف مشابه استفاده می‌کرد. این تفاوت در روش و تشابه در هدف، سبب شده که آثار هر دو سمت همچنان موضوع بحث و تحلیل سینمابازان باشند.

برجسته شدن این مباحث در جشنواره فیلم پکن

جشنواره بین‌المللی فیلم پکن امسال میزبان مرور ویژه‌ای بر آثار رابرت آلتمن و فیلم‌های متأثر از جنبش Dogme 95 بود. این بخش از جشنواره، با عنوان نگاهی به دگرگونی زبان سینما، فضای متفاوتی از تحلیل سینمای معاصر جهانی را ارائه داد. انتخاب فیلم‌هایی چون Short Cuts از آلتمن و Festen از وینتربرگ، فرصتی بی‌نظیر برای بررسی نقاط هم‌گرایی و واگرایی این دو رویکرد فراهم کرد. با حضور منتقدین، پژوهشگران و فیلم‌سازان بین‌المللی در جلسات نقد و بررسی، بخش زیادی از گفتمان این رویداد به تأثیرات درازمدت این دو نگاه پرداخت و پرسشی جدی را پیش روی هنرمندان قرار داد: آیا هنوز هم می‌توان خارج از چارچوب‌های غالب، سینمای انسانی و آزاد ایجاد کرد؟

میراث ماندگار برای نسل‌های آینده

امروزه، کارگردانانی که به‌دنبال صداقت روایی، بازی طبیعی و فضاسازی اجتماعی هستند، ناگزیر از عبور از آثار رابرت آلتمن و پیمودن مسیر Dogme 95 هستند. این میراث همان‌گونه که در کارهای بسیاری از سینماگران مستقل امروزی دیده می‌شود، گوهر تحول در هنر هفتم باقی خواهد ماند. در نهایت، چه در جهان رنگارنگ هالیوود و چه در قالب خام و بی‌پیرایه‌ی Dogme، حقیقتی مشترک وجود دارد؛ سینما وقتی زنده است که واقعی باشد، هنگامی که بتواند زوایای پنهان انسان را نشان دهد، بی‌آنکه در زرق و برق ظاهری گم شود. اگر به دنبال آخرین اخبار سینما ایران و جهان هستید، این به‌روزرسانی‌ها هر روز در وب‌سایت فیدوپو منتشر می‌شوند. پس با ما همراه باشید.